ถอดรหัสพื้นที่ต้นแบบ “ตำบลในเวียง” สู่ “น่านเมืองยั่งยืน” ความสำเร็จรางวัลระดับโลก

ตำบลในเวียง  อ.เมืองน่าน จังหวัดน่าน  พื้นที่เล็กๆ ที่ได้เป็นต้นแบบแห่งความยั่งยืนระดับโลก เมื่อ ได้รับการยอมรับและคว้ามาถึงสองรางวัลอันทรงเกียรติ ได้แก่ การเป็นหนึ่งใน Green Destinations Top 100 Stories 2023 และล่าสุดกับรางวัล Green Destinations Gold Award 2024 ซึ่งเป็นเหรียญทองแรกของอาเซียน ตอกย้ำถึงความมุ่งมั่นและความสำเร็จในการพัฒนาการท่องเที่ยวอย่างยั่งยืนตามมาตรฐานสากล

พื้นที่เล็กๆที่มีขนาดประมาณ 4.5 ตารางกิโลเมตร หรือ 4,500,000 ตารางเมตรเท่านั้น  แต่กลับเปี่ยมไปด้วยมนต์เสน่ห์ที่ดึงดูดนักท่องเที่ยวจากทั่วทุกสารทิศ ด้วยเอกลักษณ์ทางวัฒนธรรม วิถีชีวิตที่เรียบง่าย และร่องรอยแห่งประวัติศาสตร์ที่ยังคงมีชีวิต ทว่าเมื่อการท่องเที่ยวเติบโตอย่างรวดเร็ว เพื่อรองรับจำนวนนักท่องเที่ยวที่เพิ่มมากขึ้น เทศบาลเมืองน่านจึงได้จัดตลาดกลางคืน ณ ถนนคนเดินกาดข่วงเมืองน่าน หน้าวัดภูมินทร์ เพื่อขยายศักยภาพและสร้างประโยชน์ให้กับคนในท้องถิ่น

แต่ความคึกคักของการท่องเที่ยวก็มาพร้อมกับความท้าทาย เมื่อปริมาณขยะในตลาดเพิ่มขึ้นอย่างที่ไม่เคยเป็นมาก่อน ด้วยขีดจำกัดในการจัดการ เทศบาลจึงพยายามหาทางแก้ไข และจุดเริ่มต้นของความสำเร็จอันน่าทึ่งก็บังเกิดขึ้น เทศบาลเมืองน่านได้ริเริ่มโครงการ "พลังเงียบ" แห่งความยั่งยืน โดยดึงกลุ่มผู้สูงอายุและผู้คนในชุมชน ที่มีความกระตือรือร้นมาเป็นอาสาสมัครจัดการขยะในตลาดกลางคืน

แนวคิดนี้ไม่เพียงแต่เป็นการใช้เวลาว่างให้เกิดประโยชน์และสร้างรายได้เล็กๆ น้อยๆ ให้กับผู้สูงอายุหรือคนในชุมชนเท่านั้น แต่ยังเป็นการนำภูมิปัญญาท้องถิ่นและพลังของชุมชนมาแก้ไขปัญหาขยะได้อย่างมีประสิทธิภาพอย่างยิ่ง จากปริมาณขยะที่เคยตกค้างถึง 1 - 1.5 ตันต่อวัน ลดลงเหลือเพียงประมาณ 0.2 ตันต่อวันเท่านั้น ความสำเร็จนี้เองที่ทำให้เรื่องราวการจัดการขยะท่องเที่ยวด้วยกระบวนการทางสังคมของเมืองเก่าน่าน หรือ "Social-function based waste management" ได้รับการยกย่องและเป็นหนึ่งใน Green Destinations Top 100 Stories 2023

ความสำเร็จไม่ได้หยุดอยู่เพียงเท่านั้น องค์การบริหารการพัฒนาพื้นที่พิเศษเพื่อการท่องเที่ยวอย่างยั่งยืน (อพท.) ได้เล็งเห็นถึงศักยภาพของ "น่านเมืองเก่าที่มีชีวิต" และได้คัดเลือกให้เป็นพื้นที่ต้นแบบตามแนวทางเกณฑ์การท่องเที่ยวอย่างยั่งยืนโลก (GSTC) ตั้งแต่ปี 2562 ด้วยการบูรณาการความร่วมมือกับหน่วยงานภาครัฐ เอกชน และชุมชนในพื้นที่ ขับเคลื่อนตามเกณฑ์ GSTC ทั้งหมด 38 ข้ออย่างต่อเนื่อง

ผลลัพธ์ของการทำงานอย่างหนักและความมุ่งมั่นอย่างไม่ย่อท้อ ทำให้ในปี 2567 น่าน "เมืองเก่าที่มีชีวิต" ได้รับการรับรองสถานะความยั่งยืน Green Destinations Gold Award 2024 ซึ่งเป็นเหรียญทองแรกของประเทศไทยและอาเซียน ตอกย้ำถึงความสำเร็จในการพัฒนาการท่องเที่ยวอย่างยั่งยืนในระดับสากล

ที่มีความโดดเด่นอย่างยิ่งในด้าน "วัฒนธรรมและประเพณี" ซึ่งได้รับคะแนนเต็ม 10 คะแนน จากความร่วมมือของคณะทำงานประสานและบูรณาการเพื่อบริหารการพัฒนาพื้นที่พิเศษเพื่อการท่องเที่ยวอย่างยั่งยืนเมืองเก่าน่าน กว่า 40 หน่วยงาน ที่ร่วมกันขับเคลื่อนโครงการและกิจกรรมต่างๆ และส่งเสริมการท่องเที่ยวอย่างยั่งยืนในพื้นที่ต้นแบบตำบลในเวียง   สะท้อนให้เห็นถึงความเข้มแข็งของชาวน่านในการอนุรักษ์มรดกทางวัฒนธรรมและประเพณีอันเป็นเอกลักษณ์ของจังหวัด รวมถึงการสร้างความเข้าใจและปลูกจิตสำนึกให้นักท่องเที่ยวประพฤติตนอย่างเหมาะสมต่อแหล่งท่องเที่ยวทางวัฒนธรรม

เบื้องหลังความสำเร็จอันน่าภาคภูมิใจของตำบลในเวียงนั้น มิได้เกิดขึ้นจากความบังเอิญ หากแต่เป็นการผสานรวมของหลากหลายปัจจัยที่เกื้อหนุนกันอย่างลงตัว เริ่มต้นจากการ มองเห็นปัญหาเป็นโอกาส อย่างแท้จริง เมื่อปริมาณขยะจากการท่องเที่ยวที่เพิ่มขึ้นกลายเป็นความท้าทาย เทศบาลและชุมชนไม่ได้ยอมจำนนต่อปัญหา แต่กลับพลิกวิกฤตให้เป็นโอกาสในการริเริ่มโครงการจัดการขยะที่สร้างสรรค์และยั่งยืน หัวใจสำคัญอีกประการหนึ่งคือ การมีส่วนร่วมของชุมชนอย่างแท้จริง โดยเฉพาะอย่างยิ่งการดึงกลุ่มผู้สูงอายุ ซึ่งเป็นบุคลากรที่มีคุณค่าและเป็นส่วนหนึ่งของวิถีชีวิตในเมืองน่าน เข้ามามีบทบาทในการแก้ไขปัญหา การที่คนในชุมชนได้เข้ามาเป็นส่วนหนึ่งของการขับเคลื่อน ทำให้เกิดความรู้สึกเป็นเจ้าของและนำไปสู่ความยั่งยืนของโครงการในระยะยาว

ที่สำคัญยิ่งไปกว่านั้นคือ การดำเนินงานตามมาตรฐานสากล การนำเกณฑ์การท่องเที่ยวอย่างยั่งยืนโลก (GSTC) มาเป็นแนวทางในการพัฒนา ทำให้การดำเนินงานของตำบลในเวียงเป็นไปตามมาตรฐานที่ได้รับการยอมรับในระดับโลก และสุดท้ายคือ ความมุ่งมั่นในการพัฒนาอย่างต่อเนื่อง การที่ตำบลในเวียงได้รับการยกย่องและได้รับรางวัล Green Destinations Top 100 Stories ถึง 3 ครั้ง และล่าสุดกับรางวัล Gold Award เป็นเครื่องยืนยันถึงความมุ่งมั่นที่ไม่ย่อท้อในการพัฒนาการท่องเที่ยวอย่างยั่งยืน

ด้วยปัจจัยเหล่านี้เอง ที่ทำให้ตำบลในเวียง จังหวัดน่าน กลายเป็น "โมเดล" ที่ทรงคุณค่า แสดงให้เห็นว่าด้วยความร่วมมือ ความคิดสร้างสรรค์ และความมุ่งมั่น การพัฒนาการท่องเที่ยวอย่างยั่งยืนนั้นไม่ใช่เพียงแค่ทฤษฎี แต่เป็นสิ่งที่สามารถปฏิบัติได้จริง และสร้างผลประโยชน์ที่ยั่งยืนให้กับชุมชนและสิ่งแวดล้อมอย่างแท้จริง